İdrar tetkiki ve mikroskopisi nasıl yapılır?

İdrar tetkiki ve mikroskopisi, idrar örneğinin fiziksel, kimyasal ve mikroskobik olarak incelendiği tanısal bir işlemdir. Bu test, böbrek fonksiyonlarının değerlendirilmesi, idrar yolu enfeksiyonlarının teşhisi, metabolik bozuklukların tespiti ve çeşitli sistemik hastalıkların izlenmesi amacıyla yaygın olarak kullanılır. İşlemin nasıl yapıldığını adım adım açıklıyoruz.

İdrar tetkisi için genellikle "orta akım idrar" örneği tercih edilir, çünkü bu, idrar yolunun başlangıcındaki kontaminasyon riskini azaltır. İşlem şu şekilde ilerler:

• Eller sabun ve suyla iyice yıkanır.
• İdrar yapmaya başladıktan sonra ilk birkaç saniye tuvalete akıtılır, ardından steril bir kap doldurulur (yaklaşık 30-60 ml).
• Örnek, tercihen 1 saat içinde laboratuvara ulaştırılır; bekletilmesi gerekiyorsa buzdolabında saklanır (maksimum 24 saat).

Örnek toplandıktan sonra, laboratuvarda homojen bir karışım için hafifçe çalkalanır ve analiz için hazır hale getirilir.

Bu aşamada, idrarın gözle görülebilen özellikleri değerlendirilir. Bu, herhangi bir anormalliğin ilk ipuçlarını sağlayabilir:

• Renk: Normal idrar saman sarısından kehribar rengine kadar değişir. Kırmızımsı renk kanama, koyu sarı ise dehidrasyon belirtisi olabilir.
• Bulanıklık: Berrak idrar normal kabul edilir; bulanıklık enfeksiyon, kristaller veya hücre artıklarına işaret edebilir.
• Koku: Hafif bir koku normaldir, ancak keskin veya farklı kokular enfeksiyon veya metabolik bozukluklarla ilişkili olabilir.
• Özgül ağırlık: İdrarın konsantrasyonunu ölçer; düşük değerler böbrek fonksiyon bozukluğunu, yüksek değerler dehidrasyonu gösterebilir (refraktometre veya strip test ile ölçülür).

Kimyasal inceleme, idrara batırılan bir strip (dipstick) üzerindeki kimyasal reaksiyonlarla yapılır. Strip, belirli parametreler için renk değişiklikleri gösterir ve bu değişiklikler bir renk skalasıyla karşılaştırılır. Test edilen başlıca parametreler şunlardır:

• pH: Asit-baz dengesini gösterir; normal değer 4.5-8.0 arasındadır.
• Protein: Genellikle idrarda bulunmaz; varlığı böbrek hastalıklarını işaret edebilir.
• Glukoz: Normalde negatiftir; pozitif olması diyabet veya böbrek eşiği sorunlarını düşündürür.
• Keton: Açlık veya kontrolsüz diyabet durumlarında pozitifleşebilir.
• Bilirubin ve Ürobilinojen: Karaciğer veya safra yolu hastalıklarının göstergesi olabilir.
• Nitrit: İdrar yolu enfeksiyonlarında bakteriler tarafından üretilir; pozitifliği enfeksiyon şüphesi uyandırır.
• Lökosit Esteraz: Beyaz kan hücrelerinin varlığını gösterir; enfeksiyon veya inflamasyon belirtisidir.
• Kan: Görünür veya gizli kanama olup olmadığını tespit eder.

Bu test hızlı ve tarama amaçlıdır, ancak sonuçlar doğrulama için mikroskopi ile desteklenmelidir.

Mikroskopik inceleme, idrar sedimentinin (çökeltisinin) detaylı olarak incelenmesini içerir. Bu aşama, kimyasal testte tespit edilen anormallikleri doğrulamak veya ek bulgular sağlamak için yapılır. İşlem şu adımları takip eder:

• Santrifüj: İdrar örneği, santrifüj cihazında yüksek hızda döndürülerek hücreler, kristaller ve diğer partiküller tabana çöker.
• Sediment Hazırlama: Üstte kalan sıvı (süpernatant) atılır ve kalan sediment bir damla fizyolojik tuz çözeltisi ile karıştırılarak lam üzerine yerleştirilir.
• Mikroskop Altında İnceleme: Lam, mikroskop altında incelenir ve aşağıdaki yapılar aranır
• Hücreler: Kırmızı kan hücreleri (eritrositler), beyaz kan hücreleri (lökositler) ve epitel hücreleri sayılır ve kaydedilir. Yüksek sayıda lökosit enfeksiyon, eritrosit ise kanama anlamına gelebilir.
• Silindirler (Castler): Böbrek tübüllerinden gelen protein yapılarıdır; farklı tipleri (örneğin, hiyalen, granüler) böbrek hastalıklarını gösterebilir.
• Kristaller: İdrardaki minerallerin çökmesiyle oluşur; ürik asit, kalsiyum oksalat gibi kristaller böbrek taşı riski veya metabolik bozukluklarla ilişkili olabilir.
• Bakteri ve Maya: Enfeksiyon belirtisi olarak görülebilir; sayıları ve tipi kaydedilir.
• Diğer Partiküller: Mukus iplikleri veya nadiren parazitler tespit edilebilir.

Mikroskopik inceleme, deneyimli bir laboratuvar teknisyeni veya patolog tarafından yapılır ve sonuçlar raporlanır.

Tüm incelemeler tamamlandıktan sonra, bulgular bir rapor halinde derlenir. Bu rapor, fiziksel, kimyasal ve mikroskobik verileri içerir ve klinik bağlamda yorumlanır. Örneğin:

• Normal sonuçlar: Genellikle herhangi bir hastalık belirtisi yoktur.
• Anormal sonuçlar: Enfeksiyon, böbrek disfonksiyonu, diyabet veya diğer durumlar için ek testler (örneğin, idrar kültürü, kan testleri) gerekebilir.

İdrar tetkisi ve mikroskopisi, non-invazif, hızlı ve maliyet-etkin bir yöntem olup, doğru teşhis ve tedavi planlaması için kritik öneme sahiptir. Sonuçlar, hastanın semptomları ve tıbbi öyküsü ile birlikte değerlendirilmelidir.