Tam idrar analizi nedir, strip ve mikroskopi nasıl yapılır?

Tam idrar analizi (TİA), idrarın fiziksel, kimyasal ve mikroskobik olarak incelendiği yaygın bir laboratuvar testidir. Bu test, böbrek fonksiyonlarının değerlendirilmesi, idrar yolu enfeksiyonlarının tespiti, diyabet gibi metabolik hastalıkların izlenmesi ve çeşitli sistemik hastalıkların tanısında kullanılır. Genellikle rutin sağlık kontrollerinde, hastane başvurularında veya belirli şikayetlerin araştırılmasında istenir. Analiz, genellikle üç ana bölümden oluşur: fiziksel inceleme, kimyasal test (strip test) ve mikroskopik inceleme.

Strip test, idrarın kimyasal bileşenlerini hızlı bir şekilde değerlendirmek için kullanılan bir yöntemdir. İşlem şu adımları içerir:

• İdrar örneği toplanır: Genellikle sabah ilk idrarı tercih edilir, çünkü daha konsantre olduğu için anormallikler daha belirgindir. Örnek, steril bir kap içinde toplanır ve laboratuvara iletilir.
• Strip hazırlanır: Test stripleri, üzerinde çeşitli kimyasal reaktifler bulunan plastik şeritlerdir. Bu reaktifler, idrardaki glikoz, protein, kan, lökosit, nitrit, bilirubin, ürobilinojen, keton, dansite (yoğunluk) ve pH gibi parametrelere duyarlıdır.
• Strip idrara batırılır: Strip, idrar örneğine tamamen daldırılır ve belirli bir süre (genellikle 1-2 saniye) bekletilir. Fazla idrar, strip kenarına hafifçe vurularak uzaklaştırılır.
• Renk değişimi okunur: Strip, üretici talimatlarına göre belirli bir süre (örneğin, 60 saniye) bekletilir. Bu süre sonunda, strip üzerindeki reaktif alanların renk değişimleri, bir renk skalası ile karşılaştırılarak değerlendirilir. Bu işlem, otomatik okuyucu cihazlar veya manuel olarak yapılabilir.
• Sonuçlar kaydedilir: Her parametre için elde edilen değerler (örneğin, negatif, pozitif veya yarı kantitatif olarak) raporlanır. Anormal sonuçlar, daha ileri tetkikler gerektirebilir.

Strip test, hızlı ve ucuz olması nedeniyle tarama testi olarak yaygın kullanılır, ancak sonuçlar her zaman doğrulama gerektirebilir.

Mikroskopik inceleme, idrar sedimentinin (çökeltisinin) mikroskop altında incelenmesi işlemidir. Bu yöntem, strip testte saptanan anormallikleri doğrulamak veya gözden kaçan detayları yakalamak için kullanılır. İşlem şu adımları içerir:

• İdrar örneği hazırlanır: Taze idrar örneği (tercihen 1 saat içinde işlenir) santrifüj tüpüne alınır. Santrifüj, idrarı hızla döndürerek hücreler, kristaller ve diğer partiküllerin tüpün dibine çökmesini sağlar.
• Santrifüj işlemi: Örnek, genellikle 5-10 dakika boyunca belirli bir hızda (örneğin, 1500-2000 rpm) santrifüj edilir. Bu işlem, idrarın üst kısmındaki sıvıyı (süpernatant) ayırmak ve sedimenti konsantre hale getirmek içindir.
• Süpernatant atılır: Santrifüj sonrası, tüpün üst kısmındaki berrak sıvı dikkatlice dökülür veya pipetle çekilir, geriye yaklaşık 0,5-1 ml sediment kalır.
• Sediment yeniden süspanse edilir: Kalan sediment, hafifçe çalkalanarak homojen bir süspansiyon haline getirilir.
• Lam ve lamel hazırlanır: Bir damla sediment, temiz bir lam (cam slayt) üzerine konur ve üzeri lamel (ince cam kapak) ile kapatılır.
• Mikroskopik inceleme: Lam, mikroskop altına yerleştirilir ve genellikle düşük (10x) ve yüksek (40x) büyütmelerde incelenir. Bu aşamada, aşağıdaki unsurlar aranır ve sayılır
• Hücreler: Eritrositler (kırmızı kan hücreleri), lökositler (beyaz kan hücreleri) ve epitel hücreleri.
• Silindirler: Hyalen, granüler veya diğer tipte silindirler, böbrek hastalıklarının göstergesi olabilir.
• Kristaller: Ürik asit, kalsiyum oksalat gibi kristaller, metabolik bozukluklarla ilişkili olabilir.
• Bakteri, maya veya parazitler: Enfeksiyon belirtileri.
• Sonuçlar raporlanır: Bulgular, genellikle her bir elementin mikroskop alanındaki sayısı veya yarı kantitatif olarak (örneğin, az/orta/çok) kaydedilir. Anormal sonuçlar, klinik bulgularla birlikte değerlendirilir.

Mikroskopi, idrar analizinin en detaylı kısmıdır ve özellikle böbrek veya idrar yolu hastalıklarının tanısında kritik öneme sahiptir. Strip test ve mikroskopi birlikte kullanıldığında, tam idrar analizi daha güvenilir ve kapsamlı hale gelir.